სვანეთი

სვანეთი — საქართველოს ისტორიულ-გეოგრაფიული მხარე. იგი მოიცავს კავკასიონის ქედის სამხრეთ კალთებს და მდინარეების ენგურისა და ცხენისწყლის ზემოწელს. ისტორიულ სვანეთში შედიოდა აგრეთვე ე. წ. აფხაზეთის სვანეთი (მდინარე კოდორის ზედა ნაწილი), სამეგრელოს, ზემო რაჭისა და ლეჩხუმის მოსაზღვრე რეგიონები.
ადრინდელ საუკუნეებში სვანეთი კოლხეთის სამეფოს შემადგენელი ნაწილი იყო, შემდეგ ეგრისის სამეფოსი. XI-XV საუკუნეებში ერთიანი საქართველოს საერისთავო იყო. როდესაც საქართველო დაიშალა სამეფო-სამთავროებად, სვანეთიც რამდენიმე ნაწილად გაიყო: თავისუფალ, სადადეშქელიანო და სადადიანო სვანეთად.
ამჟამად სვანეთი ორ ნაწილად იყოფა, ზემო და ქვემო სვანეთად. მათ ჰყოფს მაღალი სვანეთის ქედი ლატფარის ზეკარით. ზემო სვანეთი შეიცავს მდინარე ენგურის ხეობას სათავიდან სამეგრელოს საზღვრამდე, ხოლო ქვემო სვანეთი — ცხენისწყლის ხეობას სათავიდან მურის ხიდამდე (ქ. ცაგერის სიახლოვეს).

თანამედროვე ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული დაყოფით ზემო სვანეთი შედის სამეგრელო-ზემო სვანეთის მხარის მესტიის რაიონში, ქვემო სვანეთი — რაჭა-ლეჩხუმი-ქვემო სვანეთის მხარის ლენტეხის რაიონში. სვანეთის მოსახლეობის აბსოლუტური უმრავლესობა ქართველია, კერძოდ მათი ეთნოგრაფიული ჯგუფი — სვანები.

წმ. გიორგის სახელობის ეკლესია (ჯგრაგ) მდებარეობს ნასოფლარის ჩრდილო ნაწილში, დამრეცი ფერდის მცირე გავაკებაზე. ძეგლზე მცენარეული საფარისა და ნაყარის მოხსნის შედეგად გამოჩნდა სამნაწილიანი ნაგებობის მიწის ქვეშ მოქცეული სხვადასხვა სიმაღლის კედლები. იგი წარმოადგენს აღმოსავლეთ-დასავლეთ ხაზზე დამხრობილ (მცირეოდენი დამხრობით) ერთნავიან დარბაზულ ეკლესიას (6,5X4,5 მ) დასავლეთი (2,5X მ) და სამხრეთი (6,5X3,5 მ) ოთხკუთხა მინაშენებით.
ცენტრალური სათავსოს (დარბაზის) კედლების შემორჩენილი სიმაღლე 1,5 მ-დან 2 მ-მდეა, დასავლეთის სათავსოსი 10 სმ-დან 50 სმ-მდე, სამხრეთის სათავსოდან მარტო საძირკველია შემორჩენილი. დარბაზის დონესთან შედარებით ერთი საფეხურით ამაღლებული (სიმაღლე 0,6 მ), აღმოსავლეთისაკენ მიმართული საკურთხევლის აბსიდი გეგმით ნახევარწრიულია (გაშლილი ნახევარწრე). იგი დარბაზს ცენტრალურ ნაწილში მოწყობილ, შირიმის კვადრების ორი საფეხურისაგან შემდგარი აღსავლით (კიბით) უკავშირდება. აღსავლის ორივე მხარეზე შემორჩენილია შირიმის კვადრების ორი საფეხურისგან შემდგარი საკურთხევლის წინ აღსამართავი ჯვრების ბაზები (სიმაღლე 20 სმ, სიგანე _ 35 სმ). აბსიდის მოედნის (არდაბაგის) კიდეზე გაყოლებულია შირიმის კვადრებისაგან გამოყვანილი 20 სმ სიმაღლისა და 40 სმ სიგანის შელესილი კანკელის (ზღუდარის) ქვედა ნაწილი, რომელზეც მოხატულობის კვალია შემორჩენილი. აბსიდის აღმოსავლეთ კედლის ცენტრში მოწყობილია კედელზე მიდგმული, კირის ხსნარზე შირიმით გამოყვანილი შელესილი ტრაპეზი (შემორჩენილი სიმაღლე _ 42 სმ, სიგანე _ 60 სმ, სისქე _ 45 სმ), რომლის მარჯვნივ შემორჩენილია კედელში დატანებული პატარა, ოთხკუთხა ნიში.
ინტერიერში, ჩრდილოეთისა და სამხრეთის კედლების ძირში, დარბაზს 35 სმ სიგანისა და 20 სმ სიმაღლის შირიმის კვადრებისაგან შედგენილი შელესილი ხარიხა (ჩამოსაჯდომი) შემოუყვება. ანალოგიური ზომის ერთსაფეხურიანი ცოკოლი ნავს საფასადო მხრიდანაც ჰქონდა შემოვლებული, მომცრო კარი (სიგანე 1 მ) დარბაზსა და დასავლეთის მინაშენსაც დასავლეთ კედელში აქვს დატანებული. აბსიდის მოედნისა და დარბაზის იატაკი კირის ხსნარის სქელი ფენითაა მოსწორებული.
ეკლესიის ცენტრალური სათავსოს კედლის (სისქე 80 სმ) წყობა პერანგულია, საშენად გამოყენებულია შირიმის კვადრები. საშუალო ზომის კვადრების ორ პარალელურ რიგს შორის სივრცე ამოვსებულია წვრილი ქვითა და კირის ხსნარით. თითოეული რიგის სიმაღლე მერყეობს 35-40 სმ-ს შორის. მოსაპირკეთებელი კვადრების სისქე 15-20 სმ-ია. კედლებში სიმძიმის მასის ძირითად დატვირთვას არა გარეთა კვადრები, არამედ მათ შორის სივრცის შემვსები დუღაბი ღებულობს. ნაკერის სისქე მინიმუმამდეა დაყვანილი. კვადრებს შორის წარმოქმნილი ღრიჭოები კირის ხსნარითაა ამოვსებული. კვადრები საგულდაგულოდ ერთმანეთზე ისეა მორგებული, რომ ხსნარი გარეთ არ დაღვრილიყო.
დასავლეთისა და სამხრეთის მინაშენების კედლის (სისქე _ 80 სმ) წყობაში გამოყენებულია სხვადასხვა ზომის ნატეხი ქვა, შემკრავად _ კირის ხსნარი, ორივე სათავსოს იატაკი თიხატკეპნილია.
ეკლესიის აღმოსავლეთ კედლის ძირში, სადაც ზედაპირულად მოჩანდა რამდენიმე საფლავის ქვა, გაითხარა ქვების შესაბამისი ორი სამარხი, რომლებშიც აღმოჩნდა ქრისტიანული წესით დაკრძალული თითო მიცვალებულის ჩონჩხი. ჩონჩხები კარგად იყო
დაცული, ინვენტარი სამარხებში არ აღმოჩენილა.
როგორც შემორჩენილ ნიმბისა და რეგისტრის გამყოფი ორნამენტის ფრაგმენტებით ირკვევა, ხეშკილში კანკელი წმინდანებით ყოფილა მოხატული.
ეკლესიის აღმოსავლეთ კედლის ძირში აღმოჩნდა სარკმლის სათაური ქვები, რომლებზეც „აყვავებული“ (განედლებული) ჯვრის ფრესკული გამოსახულებაა და შირიმის ქვაში გამოკვეთილი ცხვრის თავ-კისერი, რომელიც ალბათ ფასადს ამკობდა.
ხეშკილის არქეოლოგიურმა გათხრებმა საშუალება მისცა მკვლევარებს დაედგინათ ეკლესიის ორი სამშენებლო პერიოდი: ზედა ჰორიზონტი წარმოდგენილია დასავლეთისა და სამხრეთის ოთხკუთხა სათავსოებით, ქვედა ჰორიზონტის ნაგებობა კი დარბაზული ტიპის მცირე ეკლესიით.

 სამეგრელო-ზემო სვანეთის მხარე — მხარე დასავლეთ საქართველოში, მოიცავს ისტორიულ–გეოგრაფიული პროვინციებისსამეგრელოს და სვანეთის (ნაწილობრივ) ტერიტორიებს. რეგიონის საერთაშორისო კოდია: GE-SZ. სამეგრელოსა და ზემო სვანეთის მხარეში შედის საქართველოს კანონმდებლობით განსაზღვრული შემდეგი ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული ერთეულები:

სამეგრელო-ზემო სვანეთის მხარეში შედის საქართველოს კანონმდებლობით განსაზღვრული შემდეგი ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული ერთეულები:ადმინისტრაციული საქართველოს ცენტრალურ ჩრდილო–დასავლეთ ნაწილში. რეგიონის ტერიტორიასაქართველოს ტერიტორიის 10.6%-ია, რაც შეადგენს 7.4 ათას კვ. კმ-ს, ამ მონაცემით სამეგრელო-ზემო სვანეთის რეგიონს მეორე ადგილი უკავია საქართველოს რეგიონებს შორის, ხოლო ტყეებს უკავიათ 3.01 ათასი კვ. კმ. ანუ რეგიონის მთლიანი ფართობის 40.7 %.

დასავლეთიდან სამეგრელო-ზემო სვანეთს აფხაზეთი და შავი ზღვა, ჩრდილოეთიდან მთავარი წყალგამყოფი ქედი, ჩრდილო-აღმოსავლეთიდან და აღმოსავლეთიდან რაჭა-ლეჩხუმი-ქვემო სვანეთის რეგიონი (საზღვარი სვანეთის, ეგრისის ქედზე და ასხის მასივზეა), სამხრეთ-აღმოსავლეთით იმერეთის და სამხრეთით გურიის რეგიონი ესაზღვრება.

ზემო სვანეთი საქართველოს ჰიფსომეტრიულ «ჭერად» ითვლება. მისი ტერიტორიის 96% ზღვის დონიდან 1000მ-ზე, ხოლო 65.8 % 2000მ-ზე მაღლა არის განლაგებული. ზომიერი კლიმატი, ბუნებრივი სილამაზე და დაცული ფაუნა ზამთრისა და ზაფხულის ტურიზმის განვითარების საშუალებას იძლევა.

უშბა — ორთავიანი მწვერვალი მესტიის მუნიციპალიტეტში, სვანეთის კავკასიონზე. მდებარეობს იალბუზის სამხრეთ-აღმოსავლეთით,კავკასიონის მთავარი წყალგამყოფი ქედის პატარა შტოზე. აქვს სამხრეთი და ჩრდილოეთი მწვერვალები. სამხრეთი მწვერვალი უმაღლესია (სიმაღლე 4700 მ), ჩრდილოეთი – 10 მეტრით დაბალია. აგებულია პალეოზოური გრანიტებითა და კრისტალური ფიქლებით. დამახასიათებელია ნივალური ლანდშაფტი. უშბის მწვერვალები თავიანთი განუმეორებელი სილამაზითა და მიუდგომლობით იზიდავს მრავალ მთასვლელსა დატურისტს. უშბის ფერდობებიდან ეშვება მყინვარები: გულის, უშბის. განვითარებულია ალპინიზმი.

ჩრდილოეთი მწვერვალი უფრო ადვილი გადასალახია ვიდრე სამხრეთი. ჩრდილოეთ პიკზე პირველად ავიდნენ ინგლისელები 1888 წელს, ხოლო სამხრეთ პიკზე პირველი ასვლა განხორციელდა 1903 წელს, გერმანელი, შვეიცარიელი და ავსტრიელი ალპინისტების მიერ. მანამდე უშბაზე იყო დაახლოებით 20-მდე წარუმატებელი ასვლის ცდა. პირველი საბჭოთა ასვლა განხორციელდა 1934 წელს ალექსანდრე ჯაფარიძისხელმძღვანელობით. 

    სვანეთი არამარტო საქართველოში, არამედ მთელ კავკასიაში ერთერთი ულამა-ზესი მხარეა. ძველებური სოფლები, მუდმივი თოვლით დაფარული მწვერვალები, აზალის საძოვრები, შუა საუკუნეების კოშკები და ტაძრები, ყოველივე ეს არა მხოლოდ საჩუქარია ლაშქრობის მოყვარულთათვის,არამედ მნიშვნელოვან კულტურულ ძეგლ-საც წარმოადგენს. ამიტომ ცუდი არ იქნება, თუ ჩემიiმცირე ინფორმაციას გავავრცელებ სვანეთის შესახებ. 

სვანური ტრადიციები და წეს-ჩვეულებები

9DEC

 სვანეთი არის ერთ-ერთი ულამაზესი და უძველესი კუთხე საქართველოში,განთქმულია სტუმართმოყვარეობითა და შრომისმოყვარეობით. სვანები თავისებური ამაყი,მაგრამ მართალი ხალხია. სვანების ერთ-ერთი უძველესი ტრადიციაა:“სისხლის აღება”. ისინი ამ ტრადიციის თანახმად თავისიანის სისხლს არავის შეარჩენდნენ,ისინი მკვლელის გვარიდან იმდენ ადამიანს კლავდნენ რამდენიც მათ მოუკლეს თავისი გვარიდან და ამით ანგარიშს ასწორებდნენ.

სვანეთში ასევე,ზამთარში გავრცელებული იყო თოვლის კოშკის აგება,ზამთარში გავრცელებული იყო თოვლის კოშკის აგება, რომლის ცენტრშიც ხის ძელს დაატანდნენ, კენწეროში კი ჯვარს კიდებდნენ. დღესასწაულში მონაწილე ახალგაზრდობა, საცხოვრებელის ადგილმდებარეობის მიხედვით, გუნდებად იყოფოდა. ყველა გუნდი ცდილობდა კოშკის თავისი უბნის მხარეზე წამოქცევას, რაც იმ მხარეზე კარგი მოსავლის მიღებას ნიშნავდა. იგივე მნიშვნელობა ჰქონდა ჯვრის ხელში ჩაგდებასაც, რის გამოც ზოგჯერ მუშტი-კრივსაც მიმართავდნენ. ეს იყო მხიარული, სპორტული დღეობა.

სვანეთში, ადგილობრივი კულტურა უწყვეტ ჯაჭვს ქმნის ადრებრინჯაოს ხანიდან დღემდე. ეს კუთხე მდიდარია ეკლესიებით, უნიკალური ფრესკული მხატვრობითა და ხატწერის ნიმუშებით. ადრე საუკუნეებში სვანეთი კოლხეთის სამეფოს შემადგენელი ნაწილი იყო, შემდეგ კი - ეგრისის სამეფოსი. ძვ.წ. IIIს-ის პირველ ნახევარში, მეფე ფარნავაზის მეფობისას, სვანეთი ქართლის სამეფოს საერითავო იყო. IV საუკუნეში სვანეთი ლაზეთის სამეფოს მოკავშირე გახდა და ხშირად მონაწილეობდა სამეფოს საზღვრების დასაცავად წარმოებულ ლაშქრობებში. სვანეთი პერიოდულად დამოუკიდებელი იყო, ჰყავდა საკუთარი მთავარი და სატომო საბჭოები.ვახტანგ გორგასლის მეფობის დროს სვანეთი ქართლის შემადგენლობაში აღმოჩნდა, მაგრამ VI საუკუნის დასაწყისში ისევ დამოუკიდებელი გახდა. ქრისტიანობა სვანეთში, სავარაუდოდ, ლაზიკას სამეფოს მსგავსად, 523 - 530 წლებში გავრცელდა. ისტორიული წყაროები სვანებს, როგორც ოქროს მომპოვებლებს, ძლიერმეომრებსა და უძველეს მიწათმოქმედ ხალხს მოიხსენიებს. ბერძენი ისტორიკოსი დაგეოგრაფი სტრაბონი სვანების შესახებ შემდეგ ცნობას გვაწვდის: საუკეთესონი არიან სიმამაცისა და ძალის მხრივ, ფლობენ ისინი ირგვლივ ყოველივეს და უპყრიათ კავკასიონის მწვერვალები, რომლებიც დიოსკურიის ზემოთ არის. სვანეთს მტრისაგან განადგურება არ განუცდია, აქ ცხოვრება არ შეწყვეტილა და ამიტომაც ძირძველი ქართული მოსახლეობა უცვლელი დარჩა. დასახლებები ვითარდებოდა საოჯახო მეურნეობის პირობებში. დიდი ოჯახის დაშლის შედეგად იქმნებოდა საძმოები (სვ. “ლამხუბ”, “სამხუბ”), რომელთა გაერთიანება ხევის შიგნით ქმნიდა ტერიტორიულ თემს. სვანებმა ჯერ კიდევ უძველეს დროში განავითარეს მესაქონლეობა და მემინდვრეობა, რელიგიური რწმენა-წარმოდგენებიც მეურნეობის ამ დარგებთანაა დაკავშირებული. სვანები აგებდნენ კოშკურ დასახლებებს, ეკლესიებსა და ხიდებს, გაჰყავდათ გზები, აკეთებდნენ სამეურნეო და საომარ იარაღს, გამოჰყავდათ ხორბლის უნიკალური ჯიშები. სვანეთი განთქმულია ხალხური ხელოვნების შესანიშნავი ნიმუშებით, ხეზე კვეთის ხელოვნებით. სვანეთი ცნობილია დახვეწილი ფრესკული მხატვრობითა და ფრესკული მხატვრობის შესანიშნავი სკოლით. სვანეთის ერთ-ერთი სიმდიდრე და საგანძური ადგილობრივი ენაა. სვანური წარმოადგენს იბერიულ-კავკასიური ოჯახის ქართველურ ენათა ერთ-ერთ განშტოებას. სვანური უმწერლობო ენაა. სვანებისათვის სალიტერატურო და ეროვნული ენა ოდითგანვე ქართული იყო. მითი არგონავტების შესახებ სვანეთში მოპოვებულ ოქროს უკავშირდება. ხალხმა გამოცდილებით იცოდა, რომ სვანეთის მდინარეებს ოქრონარევი ქვიშა მოჰქონდა. მდინარეთა ჭალებში სვანები ზოგჯერ ოქროს დიდ ნატეხებსაც პოულობდნენ. ისინი ოქროს მოპოვებას ცხვრის ტყავის დახმარებით ახერხებდნენ. ფიცარზე გაჭიმულ ცხვრის ტყავს წყალში აფენდნენ და ამაგრებდნენ, რომ წყალს არ წაეღო. ამ დროს ტყავის ბეწვიანი მხარე ზემოთ იყო მოქცეული. გარკვული დროის შემდეგ ტყავს ამოიღებდნენ და გასაშრობად გაფენდნენ. გამშრალ ტყავს დაფერთხავდნენ და ოქროს “კენჭებს” გადმოყრიდნენ. ოქროს მოპოვების ეს წესი და საქართველოს მდინარეებში ოქრონარევი ქვიშის არსებობა ცნობილი იყო ბერძენი და რომაელი მწერლებისთვის. არგონავტებიც ოქროს საწმისის - ვერძის ოქროს მატყლიანი ტყავის მოპოვების სურვილმა მოიყვანა კოლხეთის სამეფომდე. სვანეთი მაშინ კოლხეთის სამეფოს შემადგენელი ნაწილი იყო. ეს ერთადერთი კუთხე იყო, საიდანაც კოლხეთის სამეფოს და მის მრისხანე მეფე აიეტს ოქრო მიეწოდებოდა. სვანეთში დღესაც დასტურდებაა ოქროს მოპოვების ხალხური წესები. ამ სოფლების უხუცესების ნაამბობში, თქმულებებსა და ლეგენდებში ხშირად არის ნახსენები ოქროსრქიანი ხარები და ოქროსთმიანი ქალ-ღვთაება დალი. სვანეთში ტრადიციები და წეს-ჩვეულებები ისეთივე მკაცრია, როგორიც თავად ბუნება და ცხოვრების სტილი. სარწმუნოებრივ წეს-ჩვეულებებს დიდი ადგილი ეკავა სვანთა ცხოვრებაში. წეს-ჩვეულებებით აღბეჭდილ დღეთა რიცხვი 160 აღწევდა. სვანები მოწიწებით ატარებენ რიტუალებს, სადაც საქონლისა და ადამიანთა მფარველი, ნაყოფიერების მიმნიჭებელი ღვთაებები, სულების თაყვანისცემისა და ცეცხლის დღეობები ფიგურირებენ. სვანები მღერიან რავალხმიან სიმღერებს, რომელთა უძველესი ტექსტები მათ შორეულ წინაპრებზე, მონადირეებზე, ქროს მწარმოებელ, მესაქონლე და მიწათმოქმედ ხალხზე მოგვითხრობენ. სვანები ასრულებენ ცეკვებს, რომლებიც მხოლოდ ამ კუთხისათვის არის დამახასიათებელი და თაობიდან თაობას გადასცემენ მისტიკურ ლეგენდებსა და ზღაპრებს. სვანური ჩაცმულობის განუყოფელი აქსესუარია სვანური ქუდი, რომელიც თექისგან მზადდება. მასზე გრეხილი ძაფი ისეა გადაჭიმული, რომ ზედა ნაწილზე ჯვრის გამოსახულებას ქმნის.

სამზარეულო:

 სვანური სამზარეულო გამორჩეულია კავკასიაში თავისი მრავალფეროვნებით. ეკოლოგიურად სუფთა პროდუქტი, დიასახლისთა ოსტატობა და სპეციალური საკმაზი - “სვანური მარილი” სვანურ სუფრას განუმეორებლობას ანიჭებს. ძველად სვანური სუფრა დაახლოებისა და პატივისცემის სიმბოლოდ იყო მიჩნეული. სუფრასთან ხდებოდა მოსისხლეების შერიგება, წყდებოდა სასოფლო და საერო საქმეები. თვით სახალხო სასამართლო ხშირად სუფრასთან იღებდა გადაწყვეტილებას. სვანები ძალიან სტუმართმოყვარეები არიან. შემთხვევით სტუმარს და უცხო მოგზაურსაც დიდი პატივისცემით ეპყრობიან. სვანეთში განსაკუთრებული კერძები და საკვებია: პური, ხაჭაპური, კუბდარი, კუპატი, ჭიშვდარი, ყველი და ყველის კერძების მრავალსახეობა, სხვადასხვა მარცვლოვანისგან მომზადებული ფაფები, მწვადი, ხორცის კერძების მრავალსახეობა, თაფლი და კენკროვანებისაგან დამზადებული მურაბა. სვანები სვამენ ერთნახად არაყს, რომელსაც რახი ჰქვია. სვანეთში ბევრ დაავადებას მცენარეებითა და სხვადასხვა ხალხური მეთოდებით მკურნალობენ. აქ დიდმა და პატარამაც კარგად იცის სამკურნალო მცენარეების სახელწოდება და დანიშნულება.

კულტურული მემკვიდრეობა:

სვანეთის კოშკები და ეკლესიები, “იუნესკო”-ს მიერ არის დაცული. სვანეთის კოშკური დასახლებების უმრავლესობა, სავარაუდოდ, ადრე შუასაუკუნეებშია აგებული. კოშკი სვანეთში გავრცელებული თავდაცვითი ნაგებობაა. კოშკების უმრავლესობა 20-25 მეტრი 9 სიმაღლისაა და შედგება 4-5 სართულისაგან, იშვიათად 6 სართულისაგან. სართულები ერთმანეთს უკავშირდება შიდა ხის კიბეებით. კოშკები გადახურულია ორფერდა სახურავებით და ყველა მათგანს რამდენიმე ვიწრო ფანჯარა აქვს გამოჭრილი. ბოლო სართულზე მოწყობილი იყო საბრძოლო ბაქანი. კოშკებს აგებდნენ რიყის ქვითა და ლოდებით, ზოგჯერ კი ფიქალსაც იყენებდნენ. კოშკები გარედან ბათქაშით იყო შელესილი. სვანური ციხე-სახლი საჭიროების შემთხვევაში თავდაცვით ფუნქციასაც ასრულებდა. კოშკისაგან განსხვავებით, ციხე-სახლი უფრო დაბალია და შედგება 3 სართულისაგან. პირველი სართული ადამიანთა საცხოვრებლად ან საქონლის სადგომად გამოიყენებოდა, მეორე სართული – სამეურნეო დანიშნულებისთვის, თუმცა წელიწადის თბილ თვეებში საცხოვრებლადაც იყენებდნენ. ამჟამად კოშკების დიდი უმრავლესობა უფუნქციოა, თუ არ ჩავთვლით ცალკეულ ოჯახებს, რომლებიც ზამთრის სანოვაგის შესანახად იყენებენ მაღალ სართულებს. სვანეთში კოშკები გარემოსთანაა შერწყმული, რაც უძველეს მშენებელთა გამოცდილებასა და მათ დახვეწილ გემოვნებაზე მიუთითებს.

მესტია:

მესტია ზემო სვანეთის რაიონული ცენტრია, ზღვის დონიდან 1500 მ-ზე მდებარეობს. მესტია მდებარეობს ქვაბულში, ენგურის აუზში, მდინარეების მესტიაჭალისა და მულხრის ნაპირებზე. მესტია უბნებად არის დაყოფილი: სეტი, ლეხთაგი, ლანჩვალი და ლაღამი. მესტიაში მდებარეობს სეტის წმ. გიორგის ეკლესია, რომელიც ზემო სვანეთის საერთო სალოცავია. ძველი ეკლესია დაინგრა და ხელახლა XVIII ს-შია აგებული. აქ XII-XIII სს-ის ხატები და ჯვრებია დაცული. XIII ს-ის მხატვრობის ფრაგმენტებია შემორჩენილი მესტიის ფუსდის ეკლესიაში. ლაღამის მაცხოვრის ფერიცვალების ეკლესია ერთნავიანი, ორსართულიანი ბაზილიკაა. პირველი სართული, მაცხოვრის ეკლესია, აგებულია XIII ს-ში, მეორე სართული - ფერიცვალების ეკლესია დაშენებულია XIII ს-ში. ეკლესიის ორივე სართული მოხატულია XII-XIII სს-ში.

მესტიის ისტორიულ-ეთნოგრაფიული მუზეუმი:

სვანეთის განძის დიდი ნაწილი მესტიის ისტორიულ-ეთნოგრაფიულ მუზეუმშია თავმოყრილი, რომელიც სეტის წმინდა გიორგის სახელობის ეკლესიაში დაცული უნიკალური მასალის ბაზაზე დაარსდა 1936 წელს. მუზეუმში წარმოდგენილია საგვარეულო ეკლესიებიდან გადმოტანილი ხელნაწერები, მრავალრიცხოვანი ჭედური და ფერწერული ჯვარ-ხატები, ანტიკური ხანის ოქროს მონეტები და ფეოდალური ხანის ეთნოგრაფიული ძეგლები. მუზეუმში აგრეთვე წარმოდგენილია: XI ს-ის ჭედურობის “მემფიანთა სკოლის” ნიმუშები; XIII ს-ის ჭედურობის “თომანიანთა სკოლის” ნიმუშები, სვანეთის მთავართა – დადეშქელიანთა - საგვარეულო ნივთები. XIX ს-ის იტალიელი ფოტოგრაფის ვიტორიო სელას ფოტოექსპოზიცია, რომელიც ვიტორიო სელას შვილთაშვილმა მესტიის მუზეუმს საჩუქრად გადასცა.

მესტიის მუნიციპალიტეტი მდებარეობს მდ. ენგურის აუზის ზემო წელში. მისი ჰიფსომეტრიული სიმაღლე 800-იდან 3600 მეტრამდეა. ტერიტორია მოიცავს 3044,5 კმ2 -ს, რაც საქართველოს ტერიტორიის 4,4 %-ია. მოსახლეობის რაოდენობა შეადგენს 14248 კაცს, მოსახლეობის სიმჭიდროვე -4,6 კაცი 1 კმ2.-ზე.

მესტიის მუნიციპალიტეტს ჩრდილო-აღმოსავლეთით ესაზღვრება კავკასიონის მთავარი ქედი, დასავლეთით სვანეთ-აფხაზეთის ქედი, სამხრეთით სვანეთის ქედის თხემი.
მესტის მუნიციპალიტეტი ვერტიკალური ზონალობის მიხედვით მიეკუთვნება როგორც ზომიერად ცივ მთა-მდელოს ნიადაგურ კლიმატურ ზონას, ისე მთა-ტყიან და მთა-ველიანს, ამიტომ აქ განვითარებულია როგორც მესაქონლეობა, ისე მეხილეობა და მებოსტნეობა.

 

მესტიის მუნიციპალიტეტი მცირე მიწიანია. სახნავი მიწების ფართობი 1209 ჰექტარს შეადგენს. რაიონის ტერიტორიაზე გვხვდება ნიადაგის ორი ტიპი; ტყისა და მთა-მდელოს ნიადაგები. ტყის ნიადაგები უმთავრესად ტყის ყომრალი ნიადაგებითაა წარმოდგენილი, რომელიც გამოყენებულია მიწათმოქმედებისათვის, (მემინდვრეობა, მეკარტოფილეობა), მთა-მდელოს ნიადაგებში გამოირჩევა ორი სახესხვაობა. სუბალპიური და ალპიური მიწის ნიადაგები, რომელიც გამოყენებულია სათიბ საძოვრად. ტყეს რაიონის ტერიტორიის 45,8% უკავია და წარმოადგენს რაიონის ტერიტორიის ძირითად მცენარეულ საფარს. 400-700 მ. სიმაღლეზე გაბატონებულია შერეული ფოთლოვანი ტყე. 800 მეტრიდან უკვე გვხვდება სოჭი, რომელიც 1700 მეტრამდე ტყის შემქმნელ ძირითად ჯიშად გვევლინება. 1700 მეტრიდან კი ვრცელდება სუბალპიური ტყეები.
მესტიის მუნიციპალიტეტს წყლის რესურსების დიდი მარაგი გააჩნია, მდინარე ენგურს კი წყალუხვობით პირველი ადგილი უკავია ქვეყანაში. აქ არის მინერალური წყლების სიუხვე, რომელთა რაოდენობა 200-ს აღემატება.

მესტია ცნობილია ოქროს, ვერცხლის, მოლიბდენის, ბარიტის, დარიშხნის, ვოლფრანის, მარმარილოს საბადოებით.
ზემო–სვანეთი საინტერესოა მრავალი დარგის მეცნიერთათვის: ეთნოგრაფებისათვის, არქეოლოგებისათვის, ისტორიკოსებისათვის, ენათმეცნიერებისათვის, გეოგრაფებისათვის, გეოლოგებისათვის, ბოტანიკოსებისათვის, ზოოლოგებისათვის, ხელოვნებათმცოდნეებისათვის და სხვა.

 

მესტია ძირითადად წარმოდგენილია სავტომობილო ტრანსპორტით. მუნიციპალიტეტი შიდა სახელმწიფოებრივი მნიშვნელობის საავტომობილო გზით უკავშირდება ქალაქ ზუგდიდს.
მესტიის მუნიციპალიტეტში 24 საჯარო სკოლაა, რომელშიც სწავლობს 2117 მოსწავლე. აგრეთვე ფუნქციონირებს – მოსწავლეთა სახლი, ოთხი სპორტ-სკოლა, სამხატრო სკოლა, სამუსიკო სკოლა, ცენტრალური და სასოფლო ბიბლიოთეკები, სასოფლო კლუბები და კულტურის სახლები.

დ.მესტიაში ფუნქციონირებს: სახელმწიფო ისტორიულ-ეთნოგრაფიული მუზეუმი, რომლის ფონდშიც 4000 ექსონატი ინახება, მათ შორისაა ხელნაწერები, ფერწერული, ჭედური ნახატები, არქეოლოგიური კვლევის ბაზა, ფონდცსაცავი; მიხეილ ხერგიანის სახლ.მუზეუმი; სოფ. ჩაჯაშის ნაკრძალი მუზეუმი (მუზეუმი ღია ცის ქვეშ).
მესტიის მუნიციპალიტეტში არის 45 ფრესკული ეკლესია. ამას გარდა არის 107 ეკლესია, 311 სვანური კოშკი და 100 -ზე მეტი სვანური სახლი (მაჩუბი), რომლებიც კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლებად ითვლებიან.

სახელმწიფო მართვის ორგანოები მუნიციპალიტეტში წარმოდგენილია 16 ტერიტორიული ორგანოთი

- See more at: http://www.mestia.ge/index.php?id=313#sthash.c69Tdkx3.dpuf

Aboe adsut thes